Rol in myelineherstel 

Myeline vormt een isolerend laagje om de zenuwdraden en zorgt ervoor dat zenuwprikkels soepel worden doorgegeven. Bij MS wordt myeline afgebroken. Astrocyten zijn zogenaamde steuncellen in het centraal zenuwstelsel. Ze zorgen er onder meer voor dat herstel van de myelinelaag om de uitlopers van de zenuwen goed verloopt. Astrocyten communiceren met de hersencellen die myeline aanmaken, de oligodendrocyten. De astrocyten sturen stofjes naar die cellen toe en er komen weer stofjes terug.

Foutieve aansturing

Het lijkt erop dat astrocyten de hersencellen die myeline aanmaken (oligodendrocyten) foutief aansturen, waardoor myeline niet meer herstelt bij mensen met MS. Hiervoor zijn aanwijzingen gevonden in eerdere onderzoeken. Die foutieve aansturing door de astrocyten is het uitgangspunt van het onderzoek van Dr. Wia Baron van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en haar medeonderzoekers Susanne Kooistra en Bart Eggen. Doel van hun onderzoek is ontrafelen waar het misgaat in de communicatie tussen astrocyten en myelinevormende oligodendrocyten.

Op zoek naar aangrijpingspunten therapie 

Wia en haar team zoeken naar aangrijpingspunten waarmee een astrocyt die het herstel van myeline bij MS belemmert, kan worden omgezet naar een astrocyt die myelineherstel juist stimuleert. Zij zoeken dus naar een manier om deze cellen te veranderen. Dit kan in de toekomst hopelijk myeline bij mensen met MS herstellen en de progressie van de ziekte stoppen.  

Gekweekte cellen 

Uniek aan dit onderzoek: de onderzoekers gebruiken astrocyten van mensen met MS die nog niet zijn blootgesteld aan de ziekteomgeving. Als je astrocyten uit het bloed van mensen met MS haalt, zijn die al in aanraking geweest met andere stoffen die mogelijk MS veroorzaken en kun je geen zuivere vergelijking maken in je onderzoek.  

Cellen ‘herprogrammeren’ 

Wia en haar team gebruiken cellen uit bloedmonsters en ‘herprogrammeren’ deze cellen tot stamcellen, zogenaamde iPS-cellen. In het MS Centrum Noord Nederland is een biobank aangelegd met iPS-cellen van mensen met verschillende vormen van MS en hun broer of zus zonder MS. Vanuit deze iPS-cellen kunnen vervolgens alle typen cellen worden gevormd, zoals oligodendrocyten en astrocyten. In deze astrocyten zijn nog wel de genetische aspecten van de donoren en hun broer/zus aanwezig. 

Astrocyten bij broers en zussen 

In kweekschalen in het laboratorium kijken onderzoekers eerst wat anders is aan de astrocyten bij mensen met MS ten opzichte van hun broer of zus zonder MS. Is er een verschil tussen beiden? Reageren deze astrocyten verschillend op beschadigd myeline? Of scheiden ze bij MS stoffen uit waardoor myelineherstel niet meer plaatsvindt? Als dat zo is, wordt onderzocht welke stoffen dit zijn. Ook kijken de onderzoekers of er hierbij een verschil is tussen relapsing MS en progressieve MS. Een aantal risicogenen die aanwezig zijn in astrocyten en bekend zijn voor ontwikkeling van MS, nemen zij ook mee in het onderzoek naar myelineherstel.

Effect op myelineherstel 

Dit vierjarig onderzoeksproject wordt uitgevoerd door een promovendus en een analist onder begeleiding van Dr. Wia Baron. Het is een arbeidsintensief en kostbaar onderzoek. Alleen al het maken van een astrocyt uit een iPS-cel kost bijvoorbeeld veertig dagen. Het is een lang proces, omdat ze zo’n cel moeten kweken, afwachten hoe deze zich ontwikkelt en bepalen wat je dan moet toevoegen om er een astrocyt of oligodendrocyt van te maken. Dankzij de financiële steun van het Nationaal MS Fonds kan het onderzoek met meer mensen worden uitgevoerd. De eerste twee jaar van het onderzoek zal in beslag worden genomen door het maken en verzamelen van alle cellen en stoffen die de astrocyten uitscheiden. De analyses van deze stoffen en onderzoek van het daadwerkelijke effect op myelineherstel volgen in de laatste twee jaar. Uiteindelijk doel is dat Wia en haar collega’s over vier jaar een aangrijpingspunt (doelwit) hebben gevonden voor therapieën gericht op myelineherstel. 

Het Nationaal MS Fonds draagt € 576.805 bij aan dit onderzoek. Het loopt van 2024 t/m 2027.  

Fotografie: Colette Vrolijk